Poor Things (2023)
Yes, wat een heerlijke film is deze nieuwste, overduidelijke Yorgos – Kynodontas (a.k.a. Dogtooth), Killing of a Sacred Deer, The Favourite – Lanthimos-film. Zo heerlijk zelfs, dat m’n eerste aantekening misschien wel Lanthimos’ motivatie toont: “Fuck society, here’s what’s wrong with it and let’s create our own!“, om een paar minuten later de volgende voorlopige conclusie te vormen in m’n hoofd: “Een beetje de subtiele versie van Barbie, in hoeverre je over subtiel kunt spreken in zo’n heerlijk magisch-realistische, vrouwelijke (monster van) Frankenstein-film!”
En inderdaad: geef Emma Stone die Oscar maar alvast, want ze speelt letterlijk de rol van haar leven. En vanwege die duidelijke links, verwacht ik dat de ‘ge-snub-de’ Robbie en Gerwig voor haar zullen rooten, als op 10 maart die gouden beeldjes worden uitgereikt…
Het verhaal
Na een zelfmoordpoging wordt het lichaam van ene Victoria (Stone) afgeleverd bij de excentrieke wetenschapper God(win) Baxter (Willem Dafoe), die in full Franstenstein-modus haar hersenen weet te vervangen, waarna ze als Bella Baxter weer tot leven komt. Totaal onbeschaafd (de reden spoil ik niet) is het direct heerlijk hilarisch om te zien hoe ze langzaam leert praten, en langzaam het leven en haar lichaam ontdekt. Alles overigens gezet in een tijd die doet denken aan de Industriële Revolutie (toen wetenschap nog magischer leek door de vele uitvindingen?), dus ergens eind 19e eeuw, maar dan wel met futuristische tramlijnen die door de lucht gaan. Een beetje Terry Gilliam-stijl ja, à la The Imaginarium of Doctor Parnassus en The Zero Theorem.
Omdat Bella’s ontwikkeling vrij snel gaat, heerlijk gestuwd door het ontdekken van haar eigen seksualiteit, heeft Baxter hulp nodig. Die vindt hij in de gedweeë student Max McCandles (Ramy – Ramy (tv), Mr. Robot (tv) – Youssef), die niet alleen alles wat Bella doet moet bijhouden, maar natuurlijk ook direct valt voor haar ongewone schoonheid en naïeve onschuld. Het lijkt ‘God’ – zoals Bella haar ‘maker’ letterlijk noemt – wel een goed idee om te onderzoeken hoe Bella het qua liefde zou doen, dus niet veel later zijn Max en Bella verloofd.
Maar dan komt de gewiekste advocaat Duncan Wedderburn (Mark – Spotlight, The Avengers – Ruffalo) in the picture, die Bella wijst op haar individuele rechten. Bijvoorbeeld het recht op avontuur, en precies daar neemt Wedderburn haar (bij momenten ongewild) op mee. En dat gaat van Londen naar Lissabon naar Alexandrië naar Parijs terug naar Londen (waarom werd Lanthimos’ thuishaven Athene overigens genoemd, dat routetechnisch niet paste op dat moment?); een avontuur waarin Bella niet alleen zichzelf vindt, maar ook ontdekt waarom haar verhaal een inspiratie voor Barbie zou kunnen zijn…
Zonder bullshit geen beschaving?
Allereerst: er werd ontzettend veel gelachen tijdens de voorpremière waarin ik de film zag. Vooral door vrouwen overigens. Iets dat ook vrij logisch is, omdat de naïeve Bella alles wat ze ziet – in hoe mannen en vrouwen met elkaar omgaan – gewoon heerlijk ontwapenend en plat benoemt. Daardoor voel je in zo’n beetje elke opvatting hoe nadelig deze voor vrouwen uitpakt. Slim gezet in een magisch-realistische samenleving, wat een afstandje creëert waardoor je die overduidelijke kritiek op onze samenleving een beetje ‘veilig’ kunt voelen. Waardoor de film dus eigenlijk een soort geschiedenis van de (westerse?) mensheid en/of het leven toont, maar nog duidelijker laat zien welke bullshit-leugens er nodig lijken om onze ‘beschaving’ in stand te houden. En Bella is totaal onbewust, onbeschaafd en/of puur genoeg om het arbitraire hiervan te tonen. Arbitrair als in: we hebben onze samenleving gestructureerd en vorm gegeven op basis van flink wat gekozen opvattingen. En die keuzes lijken (volgens Lanthimos) vooral gemaakt te zijn om het vrijheidsverlangen van vrouwen te beperken. Want een vrouw die haar seksualiteit zélf bepaalt, die is natuurlijk vrij lastig onder de duim te houden.
Maar ook als je feminisme maar lastig vindt als man, kun je nog altijd gruwelijk hard genieten hoor. Want hoe je het ook wendt of keert: tegen gevestigde regels in gaan is iets dat iedere ‘rebel’ waarschijnlijk vet vindt, en dat levert vaak hele vette films op (nu schieten zowel Fight Club als The Breakfast Club ineens door m’n hoofd, puur om aan te geven hoe populair ‘anti-establishment’ films zijn)…
Cast & crew
Ik hoop dat Emma Stone, wanneer (niet “als”) ze op 10 maart die Oscar uitgereikt krijgt, het podium betreedt met ‘het dansje’ uit de film: een heerlijk weirde maar daarmee ook ‘vrije’ vorm van dans waar ik werkelijk waar geen naam/type op geplakt kan krijgen. Dus zelfs in een rol waarin ze sowieso al zo’n beetje alles mag ‘doen’ dat je van haar kent (en dat is al superbreed, van al zingend en dansend door La La Land tot angstvallig depressief in Birdman, of van zelfverzekerd puberend in Easy A tot gekmakend verliefd in Crazy, Stupid, Love.), verrast ze ons als kijkers gewoon nogmaals, alsof het niks voorstelt. Maar hoe beter je kijkt, hoe duidelijker het wordt wát het voorstelt. Want ergens lijkt ze niet alleen de hele menselijke levensloop te moeten vangen in haar rol, daarin wordt ze ook nog in het zwaar inperkende corset van ‘de vrouw’ gestopt. En dat mag je bijna letterlijk zien, want ze is een creatie van een mannelijke wetenschapper. Als ze zich echter ontwikkelt als iets dat deze wetenschapper niet meer in de hand kan houden, dan moet Dafoe wel enorm veel liefde spelen om haar vrij te kunnen laten. Iets dat zijn karakter uiteindelijk wel lukt, al denken eigenlijk alle mannen in de film – waarbij Ruffalo inderdaad los mag gaan op een manier die ik nog niet van hem kende – dat ze haar toch wel móeten controleren, voor haar eigen bestwil, toch? Waarmee ze inderdaad direct insinueren dat ‘ze’ niet zonder ‘ons’ kunnen, wat dus eigenlijk ook insinueert dat mannen beesten zijn, waar vrouwen tegen beschermd moeten worden (door andere mannen), op een manier die hen dan ook weer in bedwang houdt. Waarbij het feministische beeld van de man dus eigenlijk positiever is over zijn potentie dan het conservatieve beeld, dat er dus vanuit gaat dat mannen de beschaving eigenlijk niet aan kunnen. Of is dat slechts een smoesje om maar niet te hoeven veranderen?
Interessante materie, maar daar staat Lanthimos ook wel om bekend. Ik herkende nogal wat van de beperkend-beschermende verwendheid uit m’n Griekse familie in Dogtooth, waarna hij in Alpeis toonde zijn kritisch-absurdistische blik niet alleen van meer menselijkheid te kunnen voorzien, maar die kritiek ook in een iets realistischer setting plaatste. De lokroep van ‘Hollywood’ (of Amerika?) startte met Killing of a Sacred Deer, waarin hij z’n kritische blik al wat ‘breder’ trok. In The Favourite toonde hij al z’n interesse in hoe vrouwen worden neergezet in onze geschiedenis, en die lijn trekt hij met Poor Things dus nogal concreet en scherp door. Maar dus nog altijd in een setting die – vanwege dat magisch-realisme? – heerlijk geschikt is om ons als maatschappij keihard (maar ook wat ‘lacherig veilig’ voor ons?) een spiegel in ons gezicht te drukken. Waardoor ik dus tot de opvallende conclusie kwam dat dit de wat subtielere versie van Greta Gerwigs baanbrekende film is. Terwijl de setting misschien wel net zo groot is. Wat mogelijk ook een reden is, dat ik Lanthimos inmiddels als een soort van love baby van Terry Gilliam, David Lynch en Leos – Holy Motors – Carax zie…
Damn, en dan ben ik dus niet dieper ingegaan op Ruffalo’s geweldige rol, het feit dat ik het enorm vet vond om beide hoofdpersonen uit Sanctuary terug te zien hier, of hoe perfect Kathryn Hunter past in zulke rollen (hier is ze een volledig getatoeëerde madame, in The Tragedy of Macbeth speelde ze zowel de heksen als een oude man).Wat ik ook nog echt niet benoemd heb, is hoe groot de rol van seks is in de film. Of “furious jumping“, in de woorden van Bella. Iets waar ze enorm ongegeneerd van geniet, en wat ook een belangrijke drijfveer voor haar blijkt. Maar ja, een onafhankelijke, onaangepaste vrouw die in alle vrijheid seks wil ontdekken, dat trekken vooral onzekere mannen natuurlijk totaal niet. Of moet ik zeggen: mensen die nog bang denken te moeten zijn van die alom aanwezige onzekerheid, omdat ze niet door hebben dat iedereen die voelt..?
Hoe het ook zij, volgens mij is wel duidelijk dat ik enorm enthousiast ben over deze film, en ook wel waarom dit in mijn ogen een heerlijke companion piece bij Barbie zou zijn. Of lijk ie er daarvoor misschien wel iets teveel op..?