The Zero Theorem (2013)
Terry Gilliam flikt het weer, want wat een heerlijk weirde, interessante en tegendraadse film is The Zero Theorem geworden. Een film die mogelijk te raar en/of confronterend is voor het grote publiek, want ik had zelf na een minuut of 20 ook wat moeite om m’n aandacht vast te houden. Initieel dacht ik dan ook nog dat de film mogelijk té vol zat met filosofische, spirituele en religieuze details, maar ik heb het gevoel dat veel zaken langzaam op hun plek vallen. Of dat uiteindelijk in één finale ‘mening’ uitmondt weet ik niet, maar de meeste interessante thema’s in het leven verdienen toch ook geen star vastgezette mening?
En wat een cast! En hoe kan deze film voor nog geen 9 miljoen dollar gemaakt zijn?
Het verhaal
Geïnspireerd door het oude testament-boek Prediker (in het Hebreeuws Qoheleth) schreef debuterend scenarist Pat Rushin in tien dagen een script van 145 pagina’s, naar eigen zeggen “niet wetende wat ik aan het doen was“. Maar in dat verhaal, gezet in een dystopische maar wel vrij kleurrijke wereld, volgen we Qohen Leth (kijk die naam!), een behoorlijk excentrieke man die werkt als ontcijferaar van allerlei rare kubus-vraagstukken. Met tegenzin gaat de volledig kale Qohen (Christoph Waltz) elke dag naar z’n werk, waar hij werk doet dat hij net zo goed thuis kan doen. Want alleen thuis – in z’n afgebrande kerk – kan hij het telefoontje ontvangen waarop hij al z’n hele leven wacht. Qohen verwacht namelijk dat dat telefoontje hem zal vertellen wat de bedoeling of zin van zijn leven is.
Probleem is echter dat z’n supervisor Lody (David Thewlis) enkel een doorgeefluik van het allesziende Management is, en ook ruiterlijk toegeeft zelf geen enkele capaciteiten te hebben, buiten het controleren van de werknemers. Uiteindelijk ontmoet Qohen Management (Matt Damon) op een feestje, waar z’n leven toevallig zojuist gered is door de zeer appetijtelijke Bainsley (Mélanie Thierry). Management heeft een nieuwe opdracht voor Qohen, en dat is het bewijzen van de zogenaamde zero theorem, waarmee wetenschappelijk bewezen zou kunnen worden dat alles uiteindelijk weer niets is. Inderdaad: een theorie waar menig wetenschapper zich al op heeft stukgebeten, en voor de juiste afleiding krijgt Qohen dan ook wat aandacht van Bainsley én wordt ie bijgestaan door Managements zoon Bob (Lucas Hedges). Maar Qohen kan in elk geval wel thuis werken nu. En zal hij ‘het antwoord’ vinden, of zal dat telefoontje uiteindelijk z’n leven iets van zin geven..?
Thematiek
Waarschijnlijk heb je wel al door in welke richting de vele onderwerpen en vragen die Gilliam oproept neigen. En mensen die mij kennen weten dan ook waarom ik deze film zó interessant vond dat ik ‘m wel geweldig durf te noemen. Misschien juist dus wel omdat er geen eenduidig antwoord wordt gegeven. Want het antwoord op de vraag (wat de zin van het leven is) bevindt zich mijns inziens namelijk op een ‘plek’ waar menigeen zwaar gedesillusioneerd van wordt. Iets dat menigeen negatief uitlegt omdat een wereld zonder illusies voor velen vrij beangstigend is. Maar is daar niet de ultieme vrijheid te vinden, dat als je al die illusies los kunt laten (dus letterlijk gedesillusioneerd zijn) alles uiteindelijk één blijkt, en daarmee het zoeken naar een doel dus ineens onbelangrijk blijkt en dus wegvalt, oftewel nul wordt..?
Say what..??
Inderdaad: vrij lastige materie om zo in woorden te vangen, maar ik hoop hiermee aan te tonen waarom ik zo kan genieten van uitdagende films als deze. Veel van de thematiek wordt vrij rechtlijnig ook in dialogen uitgelegd, waarbij je je overigens wel degelijk af moet vragen of de sprekers wel te vertrouwen zijn. Want de ‘oplossing’ die bijvoorbeeld het Management aanbiedt is een zeer kapitalistische, en wil je die geloven? Daarnaast kun je natuurlijk iets zoeken achter de hulp die Qohen van ‘vader’ en ‘zoon’ krijgt en dat hij juist thuis in die afgebrande kerk wil werken, die natuurlijk staat voor dat laatste bastion van één van onze laatste ‘betekenisverschaffers’. Want alleen thuis, in die kerk, kan hij dat ene telefoontje krijgen.
Cast & crew
Christoph Waltz is perfect in de rol van eenzame ziel die zich zo graag uniek voelt, maar ook daar juist de overeenkomsten met z’n medemensen in ziet. Hij refereert ook continu aan zichzelf in koninklijk meervoud, maar laat net zo goed voelen dat je vanuit eenzaamheid jezelf makkelijk kunt verliezen in de online wereld. Mélanie Thierry is bewust gekozen omdat ze nog wat onbekend, maar ook ongepolijst was, wat haar alleen maar mysterieuzer én aantrekkelijker maakt. Lucas Hedges en David Thewlis genieten zichtbaar van hun werk, terwijl je aan Tilda Swintons rol als virtuele psychiater wel kunt zien dat deze film waarschijnlijk net na Snowpiercer is opgenomen, want ze lijkt qua uiterlijk wel erg veel op haar rol daarin. Daarnaast was het verrassend om Matt Damon tegen te komen, maar mogelijk nóg verrassender dat er flink wat grote namen in zeer kleine bijrolletjes te zien zijn.
Naast veel credits voor Gilliam en de instinctieve schrijver Rushin verdient vooral de production designer een geweldig compliment. De wereld waarin we ons begeven ziet er niet alleen ontzettend goed en sfeerverhogend uit – denk aan een mix van Southland Tales, Brazil, Existenz en The Matrix – maar er zitten zoveel scherpe details in kleine dingen in de achtergrond (met zelfs een easter egg-QR-code in een reclamebord over één of andere Batman-religie die ook echt naar een YouTube-filmpje linkt!), dat alleen de film dáárom kijken al meer dan de moeite waard is. En dan vraag ik me dus wel hardop af waarom die gepersonaliseerde (en meebewegende) reclamezuil iedereen die passeert “mevrouw” noemt…
Final credits
Waarmee ik vooral wil aangeven dat ik waarschijnlijk nog zoveel te ontdekken heb. Want waarom wijst Qohen de liefde initieel af, omdat hij wil blijven zoeken naar de betekenis van het bestaan? En hoe geweldig is het gebruik van die cover van Radioheads Creep? En is het ultieme antwoord van wetenschap dat het leven eigenlijk geen betekenis heeft?
Ondanks de weirde sfeer past The Zero Theorem perfect in deze tijd (zoals dat met Brazil én met Twelve Monkeys ook al was, door sommigen de eerste twee delen genoemd van een trilogie die nu met deze film is afgesloten), maar is daardoor mogelijk ook iets té ‘echt’. Als in: kun jij ver genoeg afstand nemen van je eigen illusies om ‘m echt te kunnen voelen?
Because maybe it’s all in your imagination…