Tár (2022)
Alleen voor Cate Blanchetts acteerprestatie is Tár al ‘verplicht voer’ voor iedereen die film serieus neemt. Maar als film levert Todd – In the Bedroom, Little Children – Field ook een geweldige film af, waarin het vooral knap is hoe deze volgens mij zowel voor- als tegenstanders van ‘cancel culture’ munitie kan verschaffen. En dat maakt dit meesterwerk – dat qua sfeer en opzet zeker ook aan Aronofsky’s Black Swan doet denken – misschien wel perfect ‘grijs’…
Het verhaal
Lydia Tár (Blanchett) is topdirigent van het Berlijner Filharmonisch Orkest. Getrouwd met Sharon (Nina – A Most Wanted Man – Hoss) lijkt ze vrij gelukkig te leven, maar dan wel aan de absolute top van de wereldwijde culturele scene. Ze is druk met de voorbereidingen van het opvoeren van Mahlers Vijfde Symfonie en geeft ook nog een masterclass op New Yorks befaamde Julliard School. Ze steunt hierin nogal stevig op de schouders van assistente Francesca (Noémie – Les Olympiades – Merlant), aan wie iedereen ook ziet dat de benodigde nederigheid haar niet in de koude kleren gaat zitten.
Langzaam begint Lydia’s perfecte wereldje echter wat te shaken als ze eerst een homoseksuele, zwarte student nogal hardhandig terechtwijst (zie still hieronder). Hij wil namelijk niets weten van Johan Sebastian Bach, omdat dat een witte, cisgender (en misogyne?) man was. Volgens Lydia moet je voorbij de artiest naar de kunst kijken, maar dat is in deze tijd geen vanzelfsprekendheid (meer). Parallel ontvangt Francesca allerlei verontrustende mailtjes van een voormalig studente van Lydia, die worden afgedaan als ‘aandachttrekkerij’. Als deze Krista echter zelfmoord pleegt is Lydia’s eerste reactie geen meelevende, maar eerder een ‘imagoschadebeperkende’, want ze geeft Fransesca direct opdracht alle e-mailtjes van en naar deze Krista te verwijderen. Waarschijnlijk een praktijk die elke publicist elke grote artiest aanraadt, want hey, alles voor die carrière hè, toch?
We hebben dan allang door dat Lydia af en toe ook geluiden hoort die er ogenschijnlijk niet zijn. En als er dan nog een nieuwe Russische celliste arriveert die ze wel erg aantrekkelijk vindt, voel je aan alles dat dit niet ‘goed’ kan blijven gaan…
“This is not a democracy!“
Het beste aan Tár is dat de film dus geen stelling neemt in de cancel-discussie, maar op vernuftige wijze toont hoe een topartiest hier doorheen manoeuvreert. Is het enkel mogelijk om de échte top te bereiken (in onze wereld) als je anderen (bijna) misbruikt? Iets waardoor ik ook direct aan Matthijs van Nieuwkerk moet denken nu. Of is dat een gedramatiseerde tragiek die ‘wij’ moeten geloven dat het waar is (zodat het systeem niet hoeft te veranderen?). “This is not a democracy!“, roept Lydia als iemand mee wil beslissen met iets. En daarbij toont de film dus een machtsmisbruik dat volgens mij helaas best ‘normaal’ is, of soms zelfs nagestreefd wordt door mensen aan de top. Ik herken het namelijk ook best wel van enkele bedrijven waar ik ooit gewerkt heb (toen ik nog wel gewoon ergens in loondienst was…).
Cast & crew
Vaste lezers weten het waarschijnlijk al van mij, maar ik vind het vaak lastig meeleven met ‘minder vriendelijke’ protagonisten. Met als ‘klassieke’ voorbeelden: ik trok Harvey Keitels Bad Lieutenant de eerste keer zeker niet, en heb ook jarenlang een hekel aan Meryl Streep gehad, juist vanwege haar geweldige rol in Sophie’s Choice. Iets waarvoor ik ook dacht te moeten vrezen bij Tár, maar Cate Blanchett zet haar rol zo ongelooflijk geweldig neer, dat ik toch vrij makkelijk met haar mee kan gaan. Komt natuurlijk ook doordat Field zo perfect die balans weet te vinden dat je af en toe ook niet weet of ze nu iets ‘fout’ doet of niet. Het is daarom ergens jammer dat Michelle Yeoh dit jaar volgens mij die Oscar gegund móet worden (niet dat ze niet goed is in Everything Everywhere All at Once), want wat Blanchett hier doet is bijna bovennatuurlijk…
Tegenspel krijgt ze vooral van Merlant, die ik pas later herkende uit die Franse film over dat 13e arrondissement van Parijs. Moet zeggen dat ik haar in de Tár-wereld een stuk beter vindt passen dan in die Franse film, want waar haar oogopslag haar in Les Olympiades voor mij juist wat ongeloofwaardig maakte, zie je hier in die oogopslag zoveel verschillende dingen terug: hoop om door te breken, nederigheid om je grote held bij te kunnen staan, verbazing en teleurstelling als die held niet zo heldhaftig blijkt op moreel vlak, enzovoort. Daarnaast verwacht ik dat Mark – 1917, Grimsby – Strong het wel fijn vond om een keer niet als stoere kerel, maar juist als ‘bepruikte wannabe topdirigent’ op te draven.
Field begint de film met zo’n vijf minuten aan titels die normaliter pas bij de aftiteling te zien zijn. Daardoor dacht ik wel even dat ’tijd’ mogelijk een thema zou kunnen zijn, maar de film loopt vrijwel chronologisch van begin naar eind. Field is overigens de zoon van de scenarist van One Flew Over the Cuckoo’s Nest en Scent of a Woman, en begon z’n filmcarrière ook als acteur (onder andere in Kubricks’ Eyes Wide Shut..!!). Z’n langespeelfilmdebuut In the Bedroom werd direct genomineerd voor vijf Oscars (Tár overigens voor zes!), en met Little Children toonde hij ook al hoe hij een heftig, urgent onderwerp ‘goed grijs’ kon vertellen. En dat doet ie hier dus wederom geweldig…
Final credits
Ja, mede door die wat ‘grauwe’ Black Swan-link (iets dat ik vooraf al aanvoelde), had ik niet direct zin om de wereld van Tár in te duiken. Als in: je moet er wel serieus voor gaan zitten, want als Tár één ding niet is, dan is het wel een makkelijk tussendoortje.
Maar wat het wel is, is een onvergetelijke film met een acteerprestatie die eigenlijk ‘prijzen-overstijgend’ fantastisch is. Krijg weer bijna kippenvel als ik terugdenk aan de vele pijnlijke en/of herkenbare en/of prachtig genuanceerde momenten in dit meesterwerk.
Kijken dus, als je film ook als kunst kunt waarderen!
En wil je na afloop de seriousness wat breken, check dan dit lijstje van 49 ‘feiten’ over de ‘echte’ Lydia Tár (ja, ik trapte er redelijk in…).