Le samouraï (1967)
In mijn vrij grote praise voor Drive, in mijn ogen de beste film van 2011, kwam ik de naam van deze Franse film uit 1967 – met een 32-jarige Alain Delon in de hoofdrol – veelvuldig tegen. Afgelopen weekend was het eindelijk zover dat ik ‘m kon kijken, en ondanks dat ik ‘m wat teveel zat te vergelijken met Drive, was ik vanaf de eerste scène gegrepen door de minuscule details, de enorme rust in de vertelling, de gruwelijk knap opgebouwde spanning (ondanks (of dankzij?) het ontbreken van heftige gebeurtenissen/actie) en het almaar groeiende besef dat dit een enorm interessante classic is. Hoe meer ik er nu over nadenk, des te groter m’n waardering voor deze film wordt. Ik denk dat dit ook een ideale film is voor docenten aan een filmacademie, want Le samouraï toont een flink aantal zaken waar ik slechtere films wel eens op afzeik, omdat die er niet goed mee omgaan. En ik weet ook zeker dat de film nóg beter gemaakt is dan ik in één viewing heb kunnen ontdekken…
Waar films tegenwoordig vaak zoveel (en zo direct) mogelijk uitleggen wie de hoofdrolspeler is, wat zijn of haar motieven zijn en waar je ongeveer naar de oplossing voor zijn/haar problemen moet gaan zoeken, daar toont Le samouraï in de openingsscène al dat je dat hier niet hoeft te verwachten. Daarmee weet je ook direct of dit een film voor jou is of niet, want zoals met de meeste interessante films: die worden niet voor ‘iedereen’ gemaakt.
In een vrij grauw maar stiekem heel gedetailleerd shot zien we een hotelkamer met een bed, een kast en een keukentje, en het enige dat je hoort is het tjirpende geluid van een opgesloten vogeltje. In de title card aan het begin zie we al een quote uit het boek van Bushido, waarin de code van de samoerai wordt uitgelegd. “There is no solitude greater than a samurai’s” is de quote die hier zeer treffend gekozen is, en mogelijk duurt het daarom even voordat je ziet dat er iemand op het bed ligt. Even later staat hij op, loopt naar z’n garderoberek, trekt z’n jas aan en zet z’n hoed op. Hij inspecteert de rand van z’n hoed in de spiegel net wat langer dan normaal, en loopt de deur uit. Dan steelt hij een auto, rijdt naar een garage waar iemand de kentekenplaten verwisseld, hem wat papieren en na even aandringen ook een wapen geeft, en hij gaat weer op pad. En volgens mij is het pas als hij bij z’n vriendin aankomt dat we voor ’t eerst dialoog horen. Ik weet niet hoeveel minuten we dan al in de film zitten, maar zijn karakter is al zó goed neergezet zonder één woord te wisselen, dat dit letterlijk een schoolvoorbeeld is hoe je ook met ‘expositie’ om kunt gaan. Niks geen uitleggerige dialogen of voice-over, maar gewoon het medium film z’n werk laten doen. Prachtig..!
Verder is het verhaal van de film ogenschijnlijk vrij ‘klein’. Delon speelt Jef Costello, ooit hitman van beroep, maar dat beroep is z’n leven geworden. Delon was toendertijd de pretty tough boy van de Franse cinema, maar hier speelt ie z’n rol met een schijnbare afwezigheid, waardoor het lijkt alsof hij enkel in z’n eigen universum leeft. De blik als hij bij z’n vriendin (de prachtige Nathalie Delon, z’n vrouw) is, is vrijwel dezelfde als wanneer hij in de loop van een pistool kijkt, of als hij door de politie wordt ondervraagd. En die afstandelijkheid werkt geweldig, wat uiteindelijk blijkt Costello lang niet zo ‘afwezig’ te zijn als je als publiek vermoedt…
De film is meesterlijk geregisseerd door Jean-Pierre Melville. Ik heb verder nog niets van hem gezien, maar dat gaat nu zeker veranderen. Ook de manier waarop hij de film gemonteerd heeft is ontzettend knap, want zo weet hij bijvoorbeeld van een vrij actieloze achtervolging in de Franse metro een enorm spannende scène te maken, die later veelvuldig getracht is te kopiëren. Maar het hele katten-en-muis spel dat zich in de film ontspint toont dat het verhaal dan misschien best dun lijkt, maar dus uiteindelijk ontzettend rijk en minutieus is uitgewerkt. En dat is misschien ook wel hét woord dat deze film typeert: minutieus. Want dat bijvoeglijk naamwoord kun je gebruiken voor de manier waarop Costello z’n opdrachten voorbereid en uitvoert, maar net zo goed voor de manier waarop Melville gruwelijk veel details in de meestal wijde shots heeft gestopt. Alleen dát is al een reden om deze film op DVD of Blu-ray te hebben, maar daarvoor moet je dus wel de Criterion Collection-uitvoering aanschaffen, want om één of andere reden is deze film in Nederland nog nooit op DVD verschenen..?????
Ja, deze classic wil ik zo snel mogelijk in m’n eigen collectie hebben. Zeker omdat ik – overigens achteraf pas – merk hoe deze film qua thematiek inderdaad een grote inspiratiebron voor Drive is geweest, maar ook omdat de film een protagonist toont die niet alleen de werkelijkheid ‘overstijgt’ en daarmee deels ook duidt (een vergelijking met Kowalski uit Vanishing Point is inderdaad best treffend), maar ook een coolness heeft die je zelden in films ziet. Gaaf ook om het contrast te zien tussen zijn koele berekendheid en de alle-hens-aan-dek-aanpak van de politie-inspecteur die hem op de hielen zit. Want Costello wordt niet alleen achternagezeten door de politiecops en de criminelen die ‘m ingehuurd hebben en nu het zwijgen op willen leggen, hij moet daarnaast z’n eigen onderzoek hoe het nu precies allemaal zit ook nog combineren met het omgaan met de twee vrouwen in z’n leven, en hoe dat uiteindelijk allemaal samenkomt: CLASSIC..!