Schneider vs. Bax (2015)
Zeggen dat Schneider vs. Bax een typische Van Warmerdam-film is klinkt wat dubbel, juist omdat hij nogal atypische films maakt. Verwacht wederom af en toe hilarische zwarte humor, lompe dialogen, ietwat theatraliteit in het acteren, vervreemding én flink wat (onbeantwoorde?) vragen, maar ook onduidelijkheid over wie nou de pro- en wie de antagonist is, verrassend veel spanning en voor 99% zeer fijne regie. En waar Van Warmerdam alle ‘standaard’-elementen voor een metafoor hanteert, is het zoeken naar de thematische metafoor ook in deze film wat lastig. Deels een teken van een oprechte/vrije kunstenaar, maar mogelijk ook een bewuste tegendraadse keuze van misschien wel de meest interessante Nederlandse regisseur van de laatste 20 jaar..?
Het verhaal
Schneider (Tom Dewispelaere) is jarig en wordt wakker van het gezang van z’n mooie dochtertjes en perfecte vrouw Lucy (Loes Haverkort). Alles wijst op een perfecte vader met waarschijnlijk een goede kantoorbaan. Eén telefoontje verder en we weten echter dat Schneider een huurmoordenaar blijkt te zijn, en op z’n verjaardag een niet-te-weigeren opdracht krijgt van opdrachtgever Mertens (Gene Bervoets). Hij moet ene Bax (Alex van Warmerdam) uitschakelen, die zich als schrijver heeft teruggetrokken in een houten huisje aan de rand van een meer, omgeven met metershoog riet. Deze Bax zet op nogal lompe manier z’n prachtige vriendin Nadine (Eva van de Wijdeven) de deur uit, omdat hij – door flink wat drank- en drugsgebruik? – was vergeten dat z’n depressieve dochter Francisca (Maria Kraakman) langs zou komen. Dat Bax z’n jonge minnares nog geen kennis wil laten maken met z’n dochter begrijp je binnen zeer afzienbare tijd na haar aankomst. Maar de manier waarop Bax dit met z’n geliefde communiceert getuigt van die zo bekende ‘Van Warmerdamiaanse’ ongepolijste menselijkheid, die in 99% van de bioscoopfilms juist gladgestreken en ’te perfect’ wordt neergezet.
Zodra de karakters zijn neergezet ontvouwt zich een strijd waarin het dus lastig is om te kiezen met wie je mee wilt leven. Het vrije aan Bax’ leven zal iedereen met creatieve ambities aanspreken, terwijl Schneider juist een behoorlijke perfecte ‘werknemer’ lijkt, die continu moet anticiperen op de onkundigheid van mensen om hem heen. En terwijl het plot steeds ‘dikker’ wordt door talloze toevallige ontmoetingen, de komst van de ‘vieze’ pa/opa Bax en een opmerkelijke ommekeer van Francisca, blijft de spanning continu aanwezig in dat oer-Hollandse landschap. Een locatie die overigens geweldig gekozen is, doordat juist in die setting het atypische van een Nederlandse huurmoordenaarsthriller voor perfect contrast zorgt.
Interpretatie?
Het is zeker niet alleen vanwege de combinatie van absurdisme en spanning dat ik een paar keer aan de Coen-broers moest denken. Zo voelde ik één zeer duidelijke link met No Country for Old Men, maar als ik dan toch tracht te interpreteren wat Van Warmerdam ‘wil zeggen’, dan deed vooral één van de laatste scènes me ineens aan het geweldige Killing Them Softly denken. Als ik die thematische link dan doortrek naar de rest van de film, dan past er ineens best wel veel. Van Warmerdam kennende natuurlijk niet alles, want zo ‘simpel’ interpreteerbaar wil hij z’n films volgens mij ook niet maken, maar ik ben benieuwd wat hij zelf van die overeenkomst denkt. Die overdreven perfectie van Schneider als familieman, wat af en toe de haren in m’n nek deed oprichten, met het continue voorliegen van z’n perfecte vrouw over wat hij nu werkelijk voor beroep heeft, dat deed me wel wat aan Brad Pitts rol in die film van Andrew Dominik denken. Want wil zijn vrouw wel weten wat hij écht doet, zolang zijn salaris er maar voor zorgt dat ze hun perfecte leventje kunnen leiden?
Weet je, soms zit mijn drang om de ‘betekenis’ van een film te achterhalen me wel eens wat in de weg, wat ervoor kan zorgen dat ik zaken in twijfel ga trekken die mogelijk ‘puur toeval’ zijn (alhoewel ik van grote filmmakers niet verwacht dat ze dingen ’toevallig’ doen). Maar mijn zoektocht naar het metaforische wordt wel versterkt doordat er wat rare keuzes worden gemaakt, zeker qua (film)logica. Zo heeft pa/opa Bax bijvoorbeeld een gruwelijk jong vriendinnetje, die je enkel verwacht bij een rijke player. Maar waarom rijdt zo’n rijke vent dan in een aftandse Opel Corsa stationwagon uit 1993? En direct na het afvragen van zoiets krijg ik het gevoel dat Van Warmerdam mogelijk wel wat zou lachen om zo’n dwangmatige zoektocht van mij. Een beetje vergelijkbaar met de ogenschijnlijke nonchalance waarom ik David Lynch ooit hoorde praten over het interpreteren van zijn geweldige Blue Velvet. En is het dan toevallig dat ik van enkel/juist deze twee filmmakers af en toe hun namen ‘verbouw’ tot bijvoeglijk naamwoorden..??
Cast
Zoals ik al zei: het licht theatrale in het acteren zit in veel van Van Warmerdams films (hij heeft ook een flink toneeloeuvre), en het functionele is dat het bij mij het (mogelijk misplaatste) gevoel oproept dat alles één grote metafoor is. Toch had ik bij vooral Kraakman een paar keer het gevoel dat ze daarin wel wat te ver ging, in hoe ze haar teksten enkele keren nogal kunstmatig opdreunde. En ook al wringt dat dus af en toe wat (ook bij Van Warmerdam zelf één of twee keer), toch weet Van Warmerdam z’n acteurs weer erg goed en behoorlijk perfect ‘passend’ te regisseren. Van de leuke bijrol van Pierre Bokma tot Annet Malherbe’s hoertje uit Culemborg, en van de ‘vieze’ incestueuze rol van de 86-jarige Henri – Boven is het stil, Grimm, e.v.v.a. – Garcin tot de ongelooflijk sexy Eva van de Wijdeven (in haar derde Van Warmerdam-film): alles ‘klopt’.
Dewispelaere speelde ook al in Borgman, Van Warmerdams vorige film, maar je kunt hem ook herkennen uit die heerlijk rare Belgische film Frits en Freddy. En als ik me die film goed herinner, dan zou je dat best een soort van “Belgische Van Warmerdam-film” mogen noemen. Maar moeten wij als Nederlandse kijkers ons zorgen maken dat Van Warmerdam niet alleen veelvuldig Belgische acteurs inzet, maar dat zijn films mogelijk ook beter bij het Belgische filmklimaat passen dan bij het Nederlandse? Of toont dat juist Van Warmerdams klasse, dat hij in een land waar veel filmmakers vooral Hollywoodfilms willen maken (iets waar de Filmacademie een paar jaar geleden in een commercial ook overduidelijk mee etaleerde voor op te leiden) juist datgene doet waarom ik Belgische cinema ook veel hoger inschat dan Nederlandse cinema: authentiek z’n eigen films maken, ongeacht vooraf bepaalde conventionele en/of commerciële doelstellingen..?
Final credits
Ja, het atypische aan deze film (en aan Van Warmerdams gehele oeuvre) is iets waar we als Nederlanders eigenlijk gruwelijk trots op moeten zijn (iets wat overigens niet echt in onze aard zit). Een totaal on-Nederlandse genre gezet in een oer-Hollands landschap, waardoor de enorm goede locatiekeuze juist dat bekende gevoel van vervreemding versterkt. Daarnaast roept Van Warmerdam behoorlijk veel vragen op, maar of de film er wel genoeg ‘beantwoordt’ voor jou, dat is ook echt aan jou. Want wil jij alles kunnen verklaren..?
En ik ben wel erg benieuwd wat voor pilletje Francisca van papa krijgt, dat ze van suïcidaal wrak ineens verandert in een gedreven en vakkundig handlanger.