Athena (2022)
Getipt door Hoyte van Hoytema’s Zomergasten-optreden keek ik afgelopen week het technisch enorm imponerende Athena, dat ook qua thematiek wel aardig La haine-achtig blijft hangen. En ja, Athena voelt aan als een extrapolatie van wat Mathieu Kassovitz in 1995 al toonde, en toont hoe/of de banlieues zich verder (wel of niet) ontwikkeld hebben sinds die zwart-wit film bijna 30 jaar geleden uitkwam.
En dat wordt door Romain Gavras (vooral bekend van videoclips als M.I.A.’s Bad Girls) vooral als situatieschets neergezet, want een overduidelijke gekozen thematiek kon ik niet zo snel ontwaren. Wat natuurlijk ook deuren opent naar eigen-interpretatiemogelijkheden…
Het verhaal
Athena vertelt uiteindelijk over vier broers (of was die stille Sébastian de vijfde?) die in de titulaire voorstad van Parijs wonen. Alhoewel: de film start met de naar een persmicrofoon lopende politieman Abdel (Dali – No Time to Die – Benssalah), die daar moet vertellen hoe z’n jongste broertje is gedood door politiegeweld. In het toegestroomde publiek zien we ook de vuurspugende blik van Karim (Sami Slimane), die juist de totaal invoelbare wraakemotie in de film vertegenwoordigt. Vanuit dat persmoment volgen we – we zitten nog altijd IN het eerste shot van de film!! – hoe deze middelste broer van het gezin met een molotovcocktail de overloping van Abdels politiebureau in gang zet, waarna we – nog altijd in hetzelfde shot!!!! – de rit vanuit het bureau terug naar de wijk blijven volgen, om de eindigen met de titel van de film, die net zo hoog boven het beeld uitstijgt als dat jouw onderkaak waarschijnlijk naar de grond valt, als je dan beseft dat die volledige pré-titel-scène uit één aaneengesloten shot bestond…
Wat volgt is een belegering van de wijk door politie en leger, waarbij we kort ook een lid van de ‘stormtroepen’ volgen. Hij krijgt een belangrijke functie in het plot, waarin de inhoud wordt opgehangen aan Abdels en Karims loyaliteitsissues, die overigens volledig ‘logisch’ aanvoelen. De rol van de oudste, dealende broer is iets minder duidelijk, terwijl het wel vet was om te zien hoe de introverte/autistische/…? Sébastian uiteindelijk toch een aardig belangrijke rol blijkt te vervullen.
Maar de kracht van Athena – naast de technische grandeur – zit toch wel in het feit dat Karim en Abdel elkaar, al staan ze aan tegenovergestelde ‘kanten’ (zie still hieronder), ook wel ergens lijken te kunnen begrijpen…
Technisch meesterlijk, thematisch okay
Jazeker, als je niet echt ín het verhaal komt, dan kunnen al die technische hoogstandjes mogelijk ook wat patserig overkomen. Alhoewel: de choreografie van dat eerste mega-shot is ook weer zó goed, dat je je inderdaad niet alleen zult verwonderen om de planning om bijvoorbeeld die terugkerende ‘sigarettenvrager’ weer op exact hetzelfde moment in beeld te krijgen, maar dat het ergens ook ontzettend organisch overkomt. Je vliegt in dat shot namelijk ook ín en uit Karims hoofd, want je ziet zowel zijn overpeinzende blik als overzichtsshots van het grotere geheel. En dat dus zo perfect overvloeiend, dat het soms lastig te geloven is dat er geen digitale overgangen in gesneakt zijn. Maar ga op onderzoek uit, en je vindt tal van backstagebeelden waarin je ziet hoe dronecamera’s ‘gewoon’ in de hand gehouden worden bij sommige loopshots, om dan later weer losgelaten te worden als het beeld airborne gaat.
Voorafgaand aan een film moeten regisseurs vaak hun regievisie opschrijven (bijvoorbeeld bij subsidieaanvragen of om potentiële geldverschaffers wat ‘zekerheid’ te geven over een duidelijke richting voor de film). Ik verwacht dat Gavras daarin zeker wel een logische reden voor deze technische hoofdstandjes vermeld heeft (iets als “Le film serait mas immersive avec ces shots extraordinaire comme ça!” (in m’n beste VWO-Frans)), maar voor mij ‘moet’ een film wel meer doen dan voornamelijk technisch vet zijn. Niet dat ik er niet van genoten heb, maar ik ben na afloop nog altijd wel benieuwd naar Gavras’ denkrichtingen inzake iets van een oplossing. Nu worden we letterlijk IN de situatie gegooid, maar uiteindelijk blijf je niet mega-bevredigend achter. Als past dát overigens weer geweldig goed bij de leefsituatie van types als Karim en Sébastian in die banlieues…
Cast & crew
Dus mogelijk was dát wel de reden om alles zo dicht op Karims en Abdels huiden te filmen. Waarbij Sami Slimane wel echt perfect gecast is. Hij maakt hier zelfs zijn debuut!!?? Maar kijk naar bovenstaande still en zie die combinatie van ‘schattig genoeg om als kleine broertje nog te willen beschermen’, maar ook charismatisch vurig genoeg om te zien hoe hij een groep jongeren kan inspireren, motiveren en tot geweld kan aanzetten. Een rol waarin hij ook wel helemaal los mág gaan. Dali Benssalah speelt de volwassener en serieuzere Abdel dus wat meer ingetogen, maar dat past natuurlijk ook beter bij die rol. Waardoor ik zijn ‘doorslaan’ mogelijk ook ietwat te ‘groots’ vond, al kon ik daar voor mezelf toch ook wel weer een bevredigende potentiële reden voor vinden. Benssalah speelde eerder dus al in een James Bond-film, want hij zat als ‘Cyclops’ in Daniel Craigs laatste 007-rol.
“Romain Gavras” klonk in mijn hoofd als iemand waar ik al tig films van gezien dacht te hebben. Maar dat was dus totaal niet waar. Mogelijk dat ik zijn naam iets te ‘bekend’ aan voelde horen vanwege z’n beroemde Frans-Griekse vader: regisseur Costa-Gavras (denk Z, Missing en Amen.). Maar dat zoonlief Romain technisch nogal indruk weet te maken, dat bewees hij meer dan tien jaar geleden al met die opvallende videoclip van M.I.A. Qua scenario werd Gavras bijgestaan door videoclip- en kortfilmscenarist Elias Belkeddar, maar ook door die Franse filmmaker met mogelijk de opvallendste naam: Lady Ly; regisseur van onder andere Les misérables.
Final credits
Yes, in het rijtje films over de banlieue-problematiek (denk dus Les misérables, Les Olympiades, Paris 13e, La haine, e.v.a.) is Athena niet alleen productioneel het vetste, maar ook wel het meest gewelddadig, en daarmee hopelijk ook het meest gedramatiseerd. Ik kan me niet voorstellen dat er wijken in Europese hoofdsteden die niet in oorlogsgebied liggen maar waar het er wel zo uit ziet (en aan toegaat), zonder dat dit dagelijks in het nieuws zou zijn. Wat ik me overigens wél zeer goed kan voorstellen is dat het er in die banlieues een stuk heftiger aan toe gaat dan wat de gemiddelde Nederlandse consument ‘weet’, dus bij hen zal Athena mogelijk wat ogen openen. Al weet ik dus niet zeker, of de film iets ‘bijdraagt’ aan een mogelijke oplossing van het probleem.
Maar ja, die drang naar probleemoplossing zou ook wel eens vanuit mijn (westers-geconditioneerde) perspectief kunnen komen. Een kunstwerk op dit vlak beoordelen zegt daarmee mogelijk net zoveel over mij (en onze patriarchaal verhalende maatschappij) als dat het over de film zelf zegt..?