Killers of the Flower Moon (2023)
Gisteravond was het eindelijk zo ver. Na maandenlang zo min mogelijk te hebben willen weten over deze film (mede doordat ’t bronmateriaal me al door een Texaanse ‘Native-American-kenner’ werd aangeraden vanwege mijn voorliefde voor die cultuur), en dus ook door continu de trailer te vermijden, zag ik gisteravond Scorsese’s nieuwste cinema opus. En daarin vertelt hij een waargebeurd verhaal dat eigenlijk iedereen zou mogen/moeten kennen, mede omdat het vergelijkbaar is met zo’n andere, zwaar racistische, en nu pas voor het voetlicht gebrachte episode uit de laatste 100 jaar Amerika (die zeker niet toevallig ook in deze film wordt getoond).
En ondanks dat ik na afloop direct dacht dat de film ook makkelijk een uur korter had gekund (voor een bredere doelgroep ook had ‘gemoeten’?), bekruipt me nu een dag later een soort ‘cinema-gevoel’ dat ik voor ’t laatst voelde bij David Finchers Mank.
Het verhaal
Ernest Burkhart (Leonardo DiCaprio met apart gebit) keert terug in Fairfax, Oklahoma nadat hij heeft gevochten in de Eerste Wereldoorlog, en wordt met open armen ontvangen door z’n oom Bill ‘King’ Hale (Robert De Niro) en broer Byron (Scott – First Cow – Stephens). Parallel daaraan hebben we echter al gezien hoe de lokale Osage-stam treurt vanwege het feit dat hun kinderen ‘wit onderwijs’ gaan krijgen (en dus hun cultuur waarschijnlijk gaan verliezen), maar aan de andere kant gruwelijk rijk wordt vanwege de vondst van olie op hun land (of reservaat?). Waardoor Osage County uitgroeit tot de Native American-variant van Tulsa, waar in die tijd een zogenaamd ‘Black Wall Street’ ontstond (een wijk waar zwarte Amerikanen zó succesvol waren, dat daar door racisten een gruwelijk lompe ‘stok’ voor gestoken moest worden).
Aangespoord door z’n oom raakt Ernest vrij snel onder de indruk van het kalme Osage-stamlid Mollie (Lily – Certain Women, First Cow, Reservation Dogs (tv) – Gladstone). Mollie, haar zussen en moeder Lizzy Q. (Tantoo – Legends of the Fall, Wind River – Cardinal) bezitten namelijk nogal wat olierechten – waarvan ik weet dat er bijvoorbeeld in Texas nu nog altijd hele families zijn die daar hun miljoeneninkomens uit halen – en die moeten natuurlijk niet in de verkeerde handen vallen. Vrij snel kom je er echter al achter dat deze oom een beetje Trumpiaans/Derkseniaans projecteert, als hij zegt dat bijna iedereen hun familie spreekwoordelijk wil naaien. Het wordt namelijk steeds duidelijker dat er wel erg veel Osage-stamleden onder niet al te verdachte omstandigheden sterven, maar omdat the law het mishandelen van een hond schijnbaar erger vindt dan “the death of an Indian“, loopt ook Ernest wel erg gedwee mee met plannen die ogenschijnlijk boven z’n pet gaan.
Maar Mollie is niet zo bleu/naïef als haar rustige voorkomen doet vermoeden, wat mogelijk de reden is dat we richting het eind van de film ook nog een betraande filmmaker ten tonele zien verschijnen…
Zegeviert gewetenloze domheid makkelijker?
Allereerst: dit stuk geschiedenis moet dus eigenlijk gewoon iedereen kennen. Een geschiedenis die lange tijd eenvoudig onder het tapijt geveegd kon worden. En dan ook nog een geschiedenis waarin ogenschijnlijke DOMHEID het wint van een veel ‘wijzer’ volk. Want Scorsese zet veel van de (witte) mannen in het verhaal opzichtig dom neer. Iets dat de tragiek verder vergroot, als je ziet wat die domheid dat native volk heeft aangedaan. En daarin kun je natuurlijk parallellen trekken met de huidige opkomst van populisten, en hoe onvoorstelbaar het soms aanvoelt dat er mensen achter dit soort types aan lopen. Maar laat ik daar niet verder op ingaan, voordat ik me ga afvragen of sommige mensen Scorsese inmiddels ook te “woke” vinden…
Wat wel interessant is, is de motivatie van Ernest Burkhart. Want die is best grijs. Of zeg ik beter: Scorsese-grijs, want dat is natuurlijk wel één van z’n handelsmerken…? Want waarom liet hij zich zo makkelijk beïnvloeden door z’n oom, terwijl hij toch echt wel van z’n vrouw leek te houden? Is dat iets dat je ook nog altijd in bijvoorbeeld hooligan-groepjes ziet, dat je als ‘lid’ niet zomaar ingaat tegen de leider van het groepje, uit angst verstoten te worden? En kon daarom het hele stadje zo corrupt als wat zijn, zo erg zelfs, dat ingehuurde privédetectives en zelfs FBI-agenten (J. Edgar Hoover’s Bureau of Investigation bestond nog maar net) bijna straffeloos konden worden aangepakt? Waarbij ik me zeker een jonge Republikeinse Amerikaan herinner die ooit trots beaamde dat Amerika inderdaad het meest corrupte westerse land is. Als in: er is nog altijd een vrij grote groep Amerikanen die het gedrag dat je in deze film ziet niet direct afkeurt, vrees ik…
Cast & crew
Wat het meeste opviel, acteer-technisch, was zeker niet DiCaprio’s gebit (daar wende ik uiteindelijk wel aan), maar de gedweeheid waarmee de Native Americans werden neergezet. Gladstone straalde een bepaalde rust en sereniteit uit, waar hyper-geldbeluste opportunisten vrij makkelijk overheen leken te kunnen walsen. Maar ook de vele ceremoniën in de film – Scorsese toont zeer respectvol veel rituelen – gaan vergezeld van dia- en monologen die zó rustig gaan, dat ik in zulke situaties in real life wel eens inbreek omdat ik meestal ‘haast’ heb (ja, ik weet dat dit vooral aan mijn ongeduldigheid ligt). Hierdoor voelt het wel lichtjes aan, alsof ze zich ook ietwat té makkelijk naar de figuurlijke slachtbank laten leiden. Maar in de laatste scène tussen Mollie en Ernest toont Mollie een subtiele scherpte die voor het verdere verloop van het verhaal enorm belangrijk is, maar boven Ernests pet gaat (hij heeft namelijk niet door wat daar gebeurde). Met andere woorden: die rustige gedweeheid lijkt ook te maken te hebben met waar Hale Ernest aan het begin van het verhaal voor waarschuwt. En dan ben ik direct bij de beste performance in de film: die van De Niro. Het is effe geleden dat ik hem zo gluiperig zag, terwijl hij dat ook onder ontzettend veel gewiekste charme weet te verbergen. Waardoor het ‘volgen’ van Ernest ook ineens wat logischer aanvoelt, want hij is dus zeker niet de snuggerste…
Direct na afloop vertelde een vriendin hoe ze Scorsese steeds meer als een oude oom (of opa) ging zien, die je uit respect uit laat praten, maar die ook nogal gruwelijk lang van stof kan zijn. Iets dat ik aardig kon begrijpen (al luisterde ik vroeger heel graag naar opa’s verhalen), maar aan alles in Killers of the Flower Moon voel je ook dat Scorsese vooral respectvol wilde zijn naar dit belangrijke verhaal. En dat hij daarom mogelijk alles zeer veel ‘ruimte’ gaf? Dat respectvolle komt overigens prachtig samen in de epiloog, die ook nog eens zijn grote liefde voor filmgeschiedenis toont.
Final credits
Zodra je door krijgt hoe lomp de import-Amerikanen waren richting de oorspronkelijke bewoners, is de film soms ook best pijnlijk om te kijken. De grofheid van een zichzelf superieur achtend ‘ras’ blijft mij kwaad maken (ja Thierrisov B., kom maar door met je oikofobie-beschuldiging), maar als je de huidige geopolitieke ontwikkelingen volgt, dan lijken er nog altijd best veel mensen hele volkeren als ‘minder’ te kunnen zien. Met andere woorden: films als Killers of the Flower Moon zijn nog altijd urgent. Of moet ik cynischer zijn en me afvragen waarom het bijna een eeuw heeft geduurd voordat dit verhaal naar het witte doek is vertaald? Toen ik een paar jaar geleden in de serie Watchmen iets zag over die in dezelfde tijdperiode plaatsgevonden Tulsa-slachting (die hier in een bioscoop-nieuws-reel getoond wordt), toen was m’n eerste gedachte dat het fictie was. Wat dus toont hoe belangrijk het is om de geschiedenis niet alleen door de (over)heersers te laten schrijven (wat helaas vrijwel altijd gebeurt). Zouden dit dan toch de eerste stappen zijn naar het wat volwassener worden van een land, dat zich nog altijd gedraagt als een schietgrage puber die graag overal ruzie zoekt? Let’s hope so…