Ida (2013)
Ida is een veelbekroonde ‘festivalfavoriet’ en zo’n film die aan alle kanten respect verdient, maar waar ik ook goed bij begrijp dat je er geen zin in hebt. Ik was ook wat terughoudend om deze film – over een jonge Poolse non/vrouw in de jaren 60 van de vorige eeuw en de toen nog altijd zeer voelbare gevolgen van de anderhalf decennium daarvoor geëindigde Holocaust – te zien, maar snap nu achteraf wel waar al die prijzen en nominaties vandaan komen.
En ook al is het niet mijn topper van het jaar, de film maakt wel indruk én wekte m’n interesse, doordat Ida wel degelijk – in mijn ogen althans – ook iets ‘belangrijks’ over onze huidige wereld zegt…
Het verhaal
Novice Anna krijgt van haar moeder overste te horen dat ze eerst de wereld maar eens moet gaan verkennen, voordat ze haar geloften aflegt en daarmee dan 100% non in een Pools klooster wordt. Een beetje onwennig vindt Anna haar weg naar haar enige nog levende familielid: tante Wanda Gruz. Wanda is als alcoholistische rechter, vooraanstaand lid van de Communistische Partij en ook gewoon als een gezonde geile tante compleet het tegenovergestelde van Anna, die vrij snel helemaal geen Anna blijkt te heten, maar Ida Lebenstein. Inderdaad, dat klinkt aardig joods voor een katholieke non in spe.
Samen met haar tante gaat Ida vrij logisch op zoek naar wat er met haar ouders is gebeurd, en langzaam wordt zo de meer dan dubbelzijdige recente geschiedenis van het Poolse volk getoond. Tijdens de oorlog werden er best wat Poolse joden verborgen/geholpen door landgenoten, maar dat daarin ook veel grijze gebieden voorkomen, en dat de film die gebieden verkent, dat is bijna een understatement. Het erg rustige en kleine verhaal zit namelijk ongelooflijk (maar ook bewust terloops, zoals dat chilling shot van die schedel?) vol met pijnlijke subtiliteiten en menselijke logica, dat je mogelijk wel wat extra interesse in die tijdsperiode in de Europese en Poolse geschiedenis moet hebben om volledig van deze film te kunnen genieten. Alhoewel ik dus zeker de link met onze huidige tijd wel zag…
Zoektocht naar identiteit
Want de zwart-wit beelden, het 4×3-formaat en de religieuze context van de film passen ogenschijnlijk totaal niet bij onze tijd. Maar eigenlijk gaat de film ‘in het groot’ over identiteit. Zowel van het Poolse volk, dat met een verleden af moet zien te schudden, maar ook over Ida’s zoektocht naar een identiteit. En in die zoektocht herkende ik dus iets van m’n eigen ‘zoektocht’, iets wat de film dus wel degelijk wél interessant maakt. Heel eerlijk heb ik weinig speciaals met het Poolse volk, dus die ‘strijd’ van dat volk maakte deze film niet voor mij. Maar het zoeken naar een pad in je leven, dat is iets universeels, en dat is de reden dat deze film over de gehele wereld zo fijn ontvangen wordt. En hier weet onze hoofdpersoon misschien wel al waar ze dat geluk (of ‘verlichting’) kan vinden. Haar vragen aan een jazzmuzikant aan het eind van de film, en dan vooral de “En dan?”-vragen, zijn veelzeggend. In onze huidige, ‘vrije’ westerse wereld roepen we continu en onbewust “Okay, nu ben ik gewend aan wat ik dacht dat me gelukkig zou maken, wat is het volgende abstracte idool waar ik m’n geluk in denk te vinden, en dan, wat daarna.?“, en dat was in de jaren 60 mogelijk niet anders dan nu. Alleen is de urgentie nu mogelijk nog wat groter, omdat het continu ‘consumptief beantwoorden’ van die “En dan?”-vragen onze planeet aardig hard aan het vernietigen is…
Final credits
Naast dat worstelen met identiteit is het vooral ook Ida’s wetenschap, dat haar leven in het klooster duidelijk in het teken staat van orde, nederigheid en contemplatie en dat ze in die omgeving mogelijk dichter bij zichzelf (en daarmee de ‘schoonheid’ van het leven?) kan komen, wat de film interessant maakt. Want zijn we in onze wereld niet continu op zoek naar betekenis en identiteit in zaken buiten ons, terwijl die betekenis vooral IN jezelf te vinden is?
Verder bevat Ida een prachtige rust, mooie beelden en een gedurfd exposé. Zo dacht ik na een kwartier dat ik al naar een veel langere film zat te kijken. Niet dat de film me verveelde (wat door het rustige tempo bij velen wel zal gebeuren, vrees ik), maar juist door mijn hogere betrokkenheid – als gevolg van het weglaten van redundante uitleg – voelde de film toen al veel ‘rijker’ dan die vijftien minuten die gepasseerd waren.
En dat zet die slechts 80 minuten die de film duurt ook in een ander daglicht…