Zero Days (2016)
Master-documentairemaker Alex Gibney komt wederom met een ontzettend goed gemaakte documentaire, die naar is vrees echter too much en/of te technisch zal zijn voor velen om de uiteindelijke eindstreep te halen. Ik haalde die met gemak, en kon daardoor zelfs een best mooie spirituele conclusie interpreteren. En hoe jij deze ook beleeft: Zero Days is ongelooflijk belangrijk, bij vlagen spannend als een thriller en refererend aan angsten die we allen mogelijk wel wat steviger zouden mogen voelen…
Het verhaal
Startpunt van de hele documentaire is het computervirus Stuxnet, dat eind 2009/begin 2010 ‘losgelaten’ werd en uiteindelijk zeer veel computers van vooral infrastructurele instellingen (denk elektriciteitscentrales en -netwerken, waaronder kerncentrales (!!)) infecteerde. Doordat Gibney direct tal van (voormalig) hoogwaardigheidsbekleders uit de inlichtingendiensten laat melden dat ze geen vragen over Stuxnet kunnen (lees: mogen) beantwoorden, weet hij direct al een spanning op te bouwen waaruit niet veel later blijkt hoe sneaky goed (en daarmee meeslepend spannend) hij dit verhaal weet te vertellen. In interviews met IT-specialisten van antvirusbedrijven als Symantec en Kaspersky komen we ineens in een James Bond-achtige setting terecht, want zij trachtten te achterhalen waar dit ongelooflijk goed ontwikkelde virus vandaan kwam. De conclusie was dan ook al snel dat hier geen ‘hacktivisiten’ of criminelen achter konden zitten, maar (geheime diensten van) landen.
Zeker als duidelijk wordt hoe specifiek het uiteindelijke doel van dit virus was, dan is er eigenlijk maar één conclusie mogelijk over wie erachter heeft gezeten, maar aangezien niemand daar dus in het openbaar over mag praten, kan er geen publieke discussie over gevoerd worden. En daarmee zijn we bij Gibney’s echte boodschap: werden verdragen hoe om te gaan met chemische, biologische en kernwapens niet pas ontwikkeld juist doordát er publiekelijk over gediscussieerd en tegen gedemonstreerd werd? Als zelfs een voormalig hoofd van zowel de CIA als de NSA zegt dat er rondom cyber warfare (“online oorlogsvoering” klinkt iets te suf, toch?) teveel geheimhouding zit – en hij weet het belang van geheimhouding waarschijnlijk wel aardig in te schatten – dan voel je pas echt hoe belangrijk deze documentaire is…
Belangrijke boodschap
Jammer daarom dat ik met slechts één ander persoon in de bioscoopzaal zat. Natuurlijk is dit een onderwerp dat voor velen mogelijk te ‘nerderig’ is, maar heb je ooit wel eens gefantaseerd over hoe snel de wereld in chaos zou veranderen als ons elektriciteitsnetwerk volledig uitgeschakeld en/of vernietigd zou worden? Of heftiger nog: als een vijand ongezien onze kerncentrales tot een ‘melt down‘ zou kunnen bewegen?
En ja, ik begrijp hoe angsttechnieken werken, en hoe die ook veelvuldig worden ingezet voor politieke doeleinden (zie een van m’n helden hierover), maar in deze ga ik vrij makkelijk mee hoor. Al is dus mijn interpretatie van Gibney’s eindconclusie (zeker ook geïnspireerd door dit verhaal van The Martian-schrijver Andy Weir) wel weer licht rustgevend; dat alles dat we een ander aandoen, we eigenlijk onszelf aandoen. En dat Gibney uiteindelijk de schuld van de negatieve gevolgen van Stuxnet voor de wereld (al dan niet terecht?) bij een warmonger als Netanyahu en de inlichtingendienst van diens land legt, dat komt mogelijk ook doordat hij – op ingenieuze wijze overigens – de conclusies van een NSA-medewerker als waarheid presenteert…
Gibney
Qua stem hoor je Gibney veel in de achtergrond en als voice-over, en het is niet gek als die stem je soms even aan Michael Moore doet denken: die andere politiek-geëngageerde Amerikaanse documentairemaker. Maar waar Moore zelf ook wel aardig controversieel is in hoe hij de waarheid soms wat verdraait voor z’n eigen agenda, daar doet Gibney dat niet, of in elk veel intelligenter en minder ‘schreeuwerig’. Waarschijnlijk willen documentairemakers nog wel duidelijker een boodschap overbrengen dan dat filmmakers dat willen (onder filmmakers lijken meer ‘ondernemers’ werkzaam te zijn; documentairemakers doen het volgens mij nooit puur voor het geld), en Gibney is vrij duidelijk in wat z’n boodschap is. Maar hij lijkt minder op effectbejag gefocust dan Moore. Om je even een overzichtje te geven van de geweldige eerdere documentaires van Gibney: hij maakte kortgeleden nog het enorm onthullende Going Clear: Scientology and the Prison of Belief. Daarvoor maakt hij het indrukwekkende The Armstrong Lie (in mijn ogen veel ‘beter’ dan The Program, al heb ik van deze documentaire geen recensie geschreven omdat ik ‘m ooit in een bus in Colombia zag), het segment Pure Corruption in Freakonomics (met als tagline: “Six Rogue Filmmakers Explore The Hidden Side Of Everything“), het voor fans van de schrijver van (en hoofdkarakter in) Fear & Loathing in Las Vegas onmisbare Gonzo: The Life and Work of Dr. Hunter S. Thompson én Enron: The Smartest Guys in the Room, misschien wel de eerste documentaire die mij liet concluderen dat ons neoliberale hyperkapitalisme compleet van de put gerukt blijkt…
Final credits
Yes, wederom zo’n documentaire die eigenlijk verplicht bekeken moet worden door iedere Nederlander, maar helaas heb ik daarin nul macht. Knap ook hoe je beetje op en neer geworpen wordt, want eerst ga je mee in het onderzoek naar iets wat evil lijkt, dan weer denk je waarschijnlijk ook: “Goed dat ze dit gebouwd hebben,” om vervolgens via een “Damn, we zijn allemaal niet veilig,” uit te komen bij een onvermijdelijke conclusie. En dan herinner ik me nu ineens ook weer die quote aan het begin, die ook direct weer aantoont hoe knap alles in elkaar steekt: “Through the darkness of the pathways that we marched, evil and good lived side by side. And this is the nature of… Of life.”
Toch snel maar eens Gibney’s enige Oscarwinnende docu kijken, want die heb ik nog altijd niet gezien: Taxi to the Dark Side…