Totally Under Control (2020)
Alex Gibney, in mijn ogen één van de beste en interessantste documentairemakers van de laatste 20 jaar (o.a. van Enron: The Smartest Guys in the Room en Going Clear: Scientology and the Prison of Belief), laat even zien hoe de wereld mogelijk ten onder zal gaan, als de Verenigde Staten zich als ‘voorbeeld’ aan de wereld blijft opdringen. In Totally Under Control toont ie namelijk hoe de über-neoliberale kijk van de Trump-regering op het instituut ‘overheid’ de coronapandemie aan de andere kant van de Atlantische Oceaan zoveel verschrikkelijker maakt. Waarmee wederom mijn nogal boude stelling – dat de Verenigde Staten van Amerika (grotendeels vanwege ‘Citizens United‘) inmiddels het meest corrupte land van het westen is; iets dat een Amerikaanse Republikein op m’n laatste vakantie daar nog trots toegaf (!!?) – steeds minder radicaal lijkt.
Al is dit natuurlijk ook de reden, dat deze film – zeker in deze tijd – nogal heftige reacties oproept. In mijn ogen, omdat ie voor sommigen waarschijnlijk té kritisch is. Iets dat in mijn ogen juist exact Gibneys grootste kracht is (zie ook zijn geweldige The Armstrong Lie).
Het verhaal
De titel is natuurlijk een directe quote van president Trump, die bewust (lees: schofterig schandalig) of onbewust (lees: schandalig dom) veel te lang bleef volhouden dat zijn regering de coronapandemie onder controle had. Gibney zet – zoals ik van hem gewend ben overigens – zeer kritisch alle feiten op een tijdlijn achter en onder elkaar. Ondersteund door Bob – Watergate – Woodwards opnames (van zijn gesprek met de president in februari 2020), toont Gibney hoe Trumps behandeling van de coronacrisis vooral werd gedomineerd door angst, dat deze crisis slecht voor de economie zou zijn. Want die goedlopende economie moest namelijk Trumps grootste herverkiezingscampagne-onderwerp worden. Dus al snel werd alles in het werk gesteld, om te zorgen dat de economie niet onder deze wereldwijde pandemie zou lijden.
Tekenend was de aanstelling van advocaat en ‘big pharma’-lobbyist Alex Azar als Minister van Volksgezondheid. Een man die – volledig in lijn met het neo-liberale gedachtengoed – vindt dat een overheid zo min mogelijk bedrijven in de weg moet zitten, en omgekeerd dus een zo inactief mogelijke overheid voorstaat (denk Ron Swanson uit Parks and Recreation, maar dan niet fictief). Zijn religieuze vertrouwen in de markt ging echter zó ver, dat de federale overheid – in de zoektocht naar PPE (beschermende kleding en mondkapjes voor ziekenhuispersoneel) zelfs opbood tegen de staten, om deze PPE daarna via private partijen voor veel hogere bedragen weer te laten verkopen aan die staten. Dit hele spel wordt door Gibney (en coregisseurs Ophelia Harutyunyan en Suzanne Hillinger) perfect ondersteund met (geheime) corona-proof interviews met tal van wetenschappers en insiders (zie still hieronder), waarvan er enkele door de overal-vijanden-(willen-)ziende Trump publiekelijk alweer te schande zijn gezet, juist omdat ze zich niet langer stil konden houden. Tot aan een van de vrijwilligers aan toe, die door Jared Kushner werden ingehuurd om – totaal onkundig – de wereld rond te gaan bellen om toch maar wel aan testen, PPE e.d. te komen…
“But then you have to blame the manager“
Ik merk dat het voor mij vrij lastig is om niet in de valkuil te stappen, door hier fel te gaan lopen zeiken op Trump c.s. Ik probeer me bewust in te houden, want ik denk dat hij die strijd juist graag wíl, want in dat ‘straatvechten’ zit zijn grootste kracht. Dat fictieve gevecht zou ik dus ook nooit ‘winnen’. Knap daarom ook hoe Gibney die strijd behoorlijk weet te vermijden, maar het juist omgekeerd aanpakt. Zijn stelling is een beetje, dat als je inderdaad een overheid als een bedrijf gaat runnen, dan is het inmiddels wel duidelijk, dat ‘we’ de manager van dat bedrijf wel de schuld mogen gaan geven.
Waarbij ik overigens de hele documentaire wel tegenzin voelde, want je moet wel zin hebben om ’terug’ te gaan naar het begin van de coronacrisis. Iets wat me ook enorm lastig leek voor Gibney c.s., want hoe lastig is het, om een documentaire te maken over een pandemie die nog keihard (zo niet harder) bezig is? Qua actualiteit werd de documentaire overigens afgerond (“picture lock“, zoals dat in ’the bizz’ heet) op de dag vóórdat Trump zelf positief testte.
Crew
Ik meldde in de intro al, dat ik Gibney één van de beste documentairemakers van de laatste 20 jaar vind. Naast die geweldig inzichtelijke documentaire over Enron (waarin hij toont hoe socio- of psychopathisch sommige Wallstreet-brokers zijn om maar geld te kunnen creëren; waardoor uiteindelijk een grote energiereus omviel), maakte hij ook Oscarwinnaar Taxi to the Dark Side (nog altijd niet gezien), en introduceerde hij me in 2011 in de wereld van Hunter S. Thompson (schrijver van o.a. Fear and Loathing in Las Vegas) met Gonzo: The Life and Work of Dr. Hunter S. Thompson. In The Armstrong Lie (ooit gezien in een bus in Colombia, en toen niet in de gelegenheid te recenseren) toonde hij ook zelfkritisch genoeg te zijn (ik ‘vertrouw’ mensen die te zeker van zichzelf zijn nooit zo), terwijl hij me milder maakte richting bijvoorbeeld Tom Cruise’ gekke Scientology-gedrag met die Going Clear-docu. En daarbij houdt het nog helemaal niet op, want met Zero Days toonde hij hoe gevaarlijk het kan zijn als Amerikaanse en Israëlische inlichtingendiensten met computervirussen een Iraanse nucleaire centrifuge-fabriek proberen te dwarsbomen (waarna dat virus in de hele wereld nogal wat schade aanrichtte), en dan heb ik Citizen K (over Poetins voormalig grootste tegenstander) helaas nog nooit kunnen zien. En om niet te paranoïde over te komen: deze is via Prime Video schijnbaar wel te zien, maar gezien het aantal stemmen op IMDb hebben nog niet veel mensen dat gedaan…
Final credits
In m’n recensie van die Hunter S. Thompson-documentaire, noem ik Gibney zó vaderlandslievend dat hij ook de rotheid van z’n vader-/moederland aan het licht wil brengen. Inmiddels is de wereld een stuk meer gepolariseerd (dankjewel Mark Zuckerberg!), en vrees ik dat dit soort ‘zelfkritiek’ door een steeds grotere groep niet meer geaccepteerd wordt.
Iets dat inderdaad best eng is, want als je niet meer in de spiegel durft te kijken, dan blijf je je eigen tekortkomingen maar projecten op anderen (in plaats van ze ruiterlijk toegeven en er iets van leren…). En ja, daarmee beschrijf ik ook exáct die man, die zichzelf graag als beste, slimste en populairste van de wereld ziet. Hij lijkt in elk geval de beste in projectie ja…