Black Mirror: Bandersnatch (2018)
Op de laatste nacht van het jaar had ik m’n laptop nodig om – heerlijk moe in bed – het experimentele Black Mirror: Bandersnatch te kijken. Allereerst natuurlijk een verrassend effectieve manier om piraterij tegen te gaan – zoiets interactiefs is niet zomaar te downloaden – maar daarnaast ook een geweldig concept, waar je heerlijk lyrisch over kunt zijn, al zag ik in alle vooral leuke mogelijkheden ook direct de beperkingen. Want wie bepaalt de keuzes waaruit jij mag kiezen? En uiteindelijk dus: wie is de verteller in dit verhaal..? Het lijkt alsof die macht volledig bij jou is neergelegd, maar ook dat is niet waar. En hoe beïnvloedt deze mix-up van film en computergame de toekomst van entertainment..?
‘Het’ verhaal
Voordat je deze ‘film’ start, kan het gebeuren dat je TV aangeeft dat je hem niet kunt kijken. Dat gebeurde in mijn geval dus, want mijn TV is nog geen Smart-TV, en heeft dus niet de interactieve mogelijkheden die nodig zijn. Best jammer, want zat met een vriend klaar om het fenomeen Bandersnatch te aanschouwen, maar dat ging dus niet zo handig door als we hoopten. Uiteindelijk keek ik ‘m ’s nachts dus in bed, want in de browser van m’n laptop werkte de interactie wel. Meerdere keren in de film verschijnt er namelijk een zwarte balk onderin beeld (zie still hieronder), waarop dan een keuze wordt getoond in hoe de karakters verder dienen te gaan. Heb je deze keuze gemaakt, dan loopt het verhaal bijna ononderbroken – maar ook iets ’te safe’ informatie herhalend? – verder, en voel je dus hoe jouw keuze het verhaal verder stuurt.
Uiteindelijk is jouw beleving van deze ‘film’ dus waarschijnlijk totaal anders dan die van mij. Ik was volgens mij binnen een uur bij de aftiteling, en ik was daarvoor reeds een keer de optie geboden om de credits te bekijken, maar ’toen’ besloot ik nog terug te komen op één van m’n eerdere beslissingen. En dus ging het verhaal een heel eind terug, werden m’n eerdere keuzes ietwat willekeurig automatisch voor mij ‘herkozen’, maar verliep het verhaal dus uiteindelijk naar een ander eind. Een eind waar ik niet meer van ’terug’ kon komen, want toen was de film gewoon ineens afgelopen. Maar wat deze historische Broken Mirror-aflevering (de DVD van Final Destionation 3 liet jou in 2006 schijnbaar ook al zulke keuzes maken, dus 100% nieuw is het dus niet in film) dus wel voor elkaar kreeg, was dat ik bij meerdere keuzes mezelf wel al bedacht: “Oeh, in real life zou ik wel schrikken van het feit dat ik hem hier eigenlijk voor z’n eigen dood laat kiezen!“, en daarmee eindigde mijn verwondering helaas ook wel een beetje…
Welke keuzes maak je?
Misschien is het deels ‘vakblindheid’, maar als scenarioschrijver maak jij dus de keuzes voor jouw karakters (of in het ideale geval leven de karakters zo ‘echt’ voor jou, dat ze ‘zelf’ die keuzes maken), passend bij hun achtergrond en daaruit volgende motivaties/ambities. En dit mag je plaatsen in de meest absurde werelden, zolang de logica van de gemaakte keuzes in die ‘samen afgesproken fantasiewereld’ maar blijft kloppen. Maar op basis waarván maak je zulke keuzes als maker? In slechtere films gebeurt dit vaak juist super-onlogisch, puur omdat er qua planning en ‘spanningsboogonderzoek onder de doelgroep’ weer een actiescène nodig gaat zijn. In betere films gebeurt dit juist omdat de gecreëerde wereld zo invoelbaar aanvoelt, dat de keuzes die de karakters in het verhaal maken ook net zo logisch zijn (mogelijk wel ietwat vergroot (denk: stoerder, cooler, gedurfder, ambitieuzer) t.o.v. real life) als wanneer je die keuze zelf zou moeten maken.
Maar in Bandersnatch wordt dit dus totaal onderuitgeschopt. Iets wat ontzettend innovatief is, maar ook direct z’n beperkingen heeft. Want de keuzes die de makers mij een paar keer aanboden, waren in mijn ogen niet helemaal logische keuzes, en zeker geen uitputtende keuzes. Als in: als ik écht in het hoofd van hoofdrolspeler Stefan (Fionn – Dunkirk – Whitehead) had gezeten, dan zou ik uit veel meer mogelijkheden kunnen (en/of willen?) kiezen. Natuurlijk was de film daarmee nóg ingewikkelder geworden, maar ergens toont de interactiviteit dus ook direct de zwakte van dit concept. Plus dat jij als kijker op een gegeven moment zó in het verhaal gezet wordt, dat ik ook niet weet of dit nog wel herhaalbaar is.
Toekomst van film?
Bandersnatch biedt een mooie blik in iets waarvan ik nog niet helemaal wist dat het zo mogelijk was. Natuurlijk is deze manier van storytelling al bekend uit de gamewereld, maar in Bandersnatch wordt dit dus gecombineerd tot iets verrassend nieuws. Voorafgaand aan het kijken had ik echter al in m’n hoofd dat zoiets natuurlijk nog veel vetter was met een immersive VR-bril op, waar je je keuzes mogelijk nóg interactiever maakt (door te kijken naar iets, of nog verder: door een paar elektroden op je schedel om je gedachten te ‘lezen’?), maar mogelijk is dat vooral/enkel toekomstmuziek. Hoe de toekomst van film ook zal zijn, en of Bandersnatch echt historisch gezien kan gaan worden, dat is een beetje afhankelijk van hoe wij als kijkers omgaan met het feit dat je continu ‘uit’ het verhaal wordt gehaald, bewust wordt gemaakt dat je naar iets fictiefs zit te kijken, juist omdat je zelf jouw keuzes moet incorpereren in het verhaal. Daar zit wat spanning tussen, en ik vraag me af hoe dit onze filmbeleving gaat veranderen, mócht dit een ingeslagen weg zijn waar men verder op gaat. Maar als ik wat cynisch ben: de interactie mét het verhaal trekt je wel continu uit je (conventionele) filmbeleving en daarmee dus ook weer uit datzelfde verhaal…
Cast & crew
Whitehead speelde de onofficiële hoofdrol in Christopher Nolans WO II-epos Dunkirk. Ik vroeg me de hele film wel lichtelijk af waar ik hem van kende, maar dat was dus van die toch vrij anonieme Tommy; één van de soldaten die gevolgd worden op dat Belgische strand. Een opvallender rol is er voor Will Poulter, die je vooral kent van een simpelere Amerikaanse komedie als We’re the Millers, maar hij viel ook al op vanwege z’n racistische rol in Detroit. Hier speelt hij gamecreator/voorbeeld Colin Ritman, de meeste succesvolle gamebouwer bij Tuckersoft, het fictieve bedrijf waarvoor Stefan wél of niet gaat werken (en met een werkende website, die uiteindelijk weer bij Netflix uitkomt). Ik ging er lekker ongeïnformeerd vanuit dat hij een Amerikaans acteur was die nu een keer een Brits accent aanleerde, maar het blijkt dus dat hij zichzelf in z’n eerdere rollen juist een Amerikaans accent aanmat, want hij is een geboren Brit. Craig Parkinson speelt Stefans vader Peter, en hij deed me daarin behoorlijk denken aan Gary Cole’s rol als baas in Office Space. Zoiets als: enthousiast aanwezig, maar ogenschijnlijk totaal niet scherp genoeg om écht geïnteresseerd te zijn?
Black Mirror is het geesteskind van Charlie Brooker, die inmiddels al vier seizoenen de wereld verbaast met zijn scherp-cynische kijk op maatschappelijk-technologische ontwikkelingen en de zeer nabije toekomst. Na het derde seizoen had ik het gevoel dat hij wel wat door z’n thema’s heen was (hoeveel technologische ontwikkelingen zijn er om scherpe kritiek op te hebben?), en ook al past Bandersnatch thematisch gezien perfect in zijn oeuvre, het vernieuwende aan deze filmbeleving is wel zo opmerkelijk dat hij bij mij weer aardig wat nieuwe credits verdiend heeft. De regie was in handen van David Slade, die ooit enorm imponeerde met het zelfbewuste Hard Candy (de doorbraakfilm van Ellen Page). Dat hij dus weet te spelen met controversiële keuzes en grijze motivaties in karakters, dat was wel al duidelijk. Maar na een paar mindere films (30 Days of Night en één van die Twilight-vervolgen) werkte hij vooral voor TV (voornamelijk aan American Gods en Hannibal). En waar Bandersnatch eigenlijk niet in één mediumhokje te plaatsen is, lijkt die TV-ervaring hem wel geholpen te hebben in deze mogelijke pilot van wederom een nieuwe Black Mirror-seizoen?
Final credits
Want ik las ergens dat fans niet hoeven te vrezen, dat door Bandersnatch het vijfde seizoen van deze populaire serie uitgesteld of afgezegd zou zijn. Dat komt er ook nog aan, al verwacht ik niet eenzelfde interactiviteit, want is dat wel te herhalen? Ik laat me graag verrassen hoor, door Brooker en consorten. Want ondanks m’n volgens mij wel terechte kritiek hierboven, was de beleving die Bandersnatch biedt wel ontzettend innovatief. Hoe lastig dat ook toe te geven kan zijn voor iemand die allang tevreden is met die conventionele manier van storytelling die bioscopen al ruim een eeuw bieden.
En voor de echte gamefreaks: tijdens de aftiteling schijnt de code te ‘horen’ te zijn van Nohzdyve (ook de titel van die Bryce Dallas Howard-aflevering van het vorige seizoen van Black Mirror), de game die door Colin wordt ontwikkeld in in elk geval mijn versie van de film. Dat “horen” typte ik dus tussen enkele aanhalingstekens, omdat het een geluid is, waarvoor je boven de 35 jaar oud moet zijn om het te herkennen: hoe een cassettebandje – waarop computerspelletjes staan – klinkt als je deze in een normale cassettespeler afspeelt.
Veel plezier met ontdekken hoe jouw Bandersnatch verloopt..!