The Square (2017)
Toch wel één van de meer opmerkelijke films van het jaar, deze nieuwe van Ruben – Turist, Involuntary – Östlund, waarin hij meer dan alleen de kunstwereld fileert. Mede gezien het licht ongemakkelijke gegiechel in de zaal durf ik wel te beweren dat Östlund de gehele westerse maatschappij een spiegel voor wil houden, en de film is bij vlagen wederom pijnlijk en soms zo spannend ongemakkelijk dat ik zelf een keer naar het scherm wilde schreeuwen. Met enkele bijrol-acteurs die vanwege hun recente rollen in tv-series nogal opvallend gecast zijn…
Het verhaal
De hoofdrol in The Square is voor de curator van het fictieve Zweedse X-Royal Museum te Stockholm: Christian (Claes Bang). Aan de vooravond van de titulaire expositie zien we hoe hij op straat denkt iemand te helpen, maar niet door heeft dat hij juist beroofd wordt. Terwijl hij met z’n hoofd bij z’n verdwenen portemonnee en telefoon is, en daar op nogal onorthodoxe wijze een oplossing voor denkt te vinden, let hij even later maar half op als het hyperhippe reclamebureau de campagne voor de nieuwe expositie komt pitchen. En de gevolgen van die campagne zijn zowel logisch als super-cynisch.
Hoe Christian de expositie aan de ‘stakeholders’ van het museum uitlegt doet al behoorlijk elitair/hautain aan, juist door het zo opzichtig ‘leeg’ in grootse termen te verpakken. Door het grote contrast met het nogal lieflijk schattige concept achter het vierkant snap je wel hoe sommigen door dit soort elitair geneuzel direct alle kunst tot linkse hobby’s veroordelen. De kunstenaar wil met z’n vierkant namelijk een ‘veilige plek’ creëren waarin mensen om hulp kunnen vragen, en die ook krijgen. Beetje lomp, juist omdat werkelijk iedereen in de meermaals getoonde dagelijkse gang naar het werk een meisje op straat, dat letterlijk vraagt of men een mensenleven willen redden, totaal negeert. Zijn we inmiddels zo afgestompt dat we een leven pas belangrijk vinden als het in een kunstproject past, of pas als we ons er op social media mee kunnen profileren? Letterlijk verwoord door de hipster-reclamejongens die zeggen dat een kunstproject als dit moet concurreren met terroristische aanslagen en natuurrampen. Of heeft de PR- en reclamewereld ‘al’ het drama in de wereld reeds geclaimd om bullshit te verkopen, en zijn we daardoor ongevoelig geworden voor écht drama..?
Multi-interpretabel…
In de laatste zinnen hierboven ben ik al behoorlijk m’n eigen interpretatie gegeven, iets wat mogelijk nog een extra laag is die Östlund in/over z’n film heeft verwerkt/gedrapeerd. De film zit namelijk zó vol met maatschappijkritische onderdelen, dat het bijna lijkt alsof Östlund daarmee ook elitaire recensenten een hak wil zetten. Naast dat er ook flink wat zelfkritiek in (b)lijkt te zitten, of hoe Östlund zelf met z’n eigen kinderen om ging na z’n scheiding. En dan heb ik het nog eens niet gehad over de metaforen waar het verlies van z’n telefoon (moeite om écht connectie te maken met anderen?) en portemonnee (economische ongelijkheid in een rijk land als Zweden?) voor lijken te staan. En ook niet over de bij onderstaande poster behorende scène, die zo uit een (nog) kunstzinniger meesterwerk als Holy Motors had kunnen komen. En waarom is het weggooien van het condoom in die ‘na-de-seks-scène’ zo lastig? Is seks zó vluchtig geworden dat we het hebben met mensen die we totaal niet vertrouwen…?
Cast
In die scène valt één van eerdergenoemde bijrol-acteurs op, juist omdat zij eerder dit jaar te zien was in de hoofdrol van het met flink wat Emmy’s bekroonde The Handmaid’s Tale: Elisabeth Moss. Die seksscène is nogal ongebruikelijk in beeld gebracht, maar als je dan haar rol als potentiële ‘draagmoeder’ ook in je hoofd hebt, dan krijgt het nóg een raardere laag. En dan heb ik het nog niet over de aap die tegelijkertijd in de ruimte ernaast een magazine zit te lezen. Ook Dominic West valt op, omdat hij hier een wat blatende kunstenaar speelt, iets wat perfect past bij z’n rol in The Affair, waarin hij een schrijver in The Hamptons speelt die zich verliest in de titel.
Claes Bang kende ik totaal nog niet. Zijn Deense achtergrond is gekopieerd naar z’n rol, maar of dat ook nog een functie heeft, dat durf ik niet te zeggen. Hij past wel erg goed in de rol van blasé curator die in één scène juist tot wat zelfinzicht komt, maar opmerkelijk is dat dáár juist verder niks mee gedaan wordt. Terwijl ook in z’n contact met het Turkse (?) jochie iets erg interessants zit in de arrogante wijze waarop de elite onbewust met minderbedeelden om gaat. De acteur met de meest opvallende filmografie is echter Terry Notary, die je op de poster hiernaast ziet. Als bewegingschoreograaf, stuntcoördinator en motion capture acteur heeft hij aan ongelooflijk veel films meegewerkt, variërend van X-2 tot War for the Planet of the Apes en van Anthony Hopkins’ Slipstream tot de rol van Kong in het recente Kong: Skull Island.
Final credits
M’n initiële kritiek, dat ik het maar lastig vond om één duidelijke boodschap te vinden in het grote aantal interessante onderwerpen, lijkt nu eigenlijk de reden te zijn waarom deze film zo opvalt. En ergens voel ik me deels ook doorzien door Östlund zelf. En dat ik dit soort kritiek uit, dat toont natuurlijk ook de kracht van de film. Want als de film niet goed was geweest, dan was ie ten eerste nooit zo goed blijven hangen, en ten tweede had ik dan minder noodzaak gevoeld om wél serieuze kritiek te geven. En dan had ik je ook niet kunnen vertellen hoe ontzettend knap het is dat Östlund spanning weet te creëren in scènes die in ‘normale’ films waarschijnlijk snel saai zouden worden…