Where to Invade Next (2015)
Na een ietwat risicovol begin weet één van Amerika’s meest kritische documentairemakers niet alleen ons Europeanen nogal wat veren tussen de billen te steken, uiteindelijk lijkt hij zelfs hoopvol te eindigen, waarbij z’n finale boodschap ook nog iets gelaagder in elkaar steekt dan je van zo’n ‘relmaker’ verwacht. Ik vraag me overigens af of de cynicus in, mij die Capitalism: A Love Story recenseerde, niet allang gelijk heeft gekregen, want waarom kijken wij allang niet meer écht uit naar de nieuwe documentaire van een Oscarwinnende maker die altijd strijd tegen ongelijkheid en onrecht? Dat stemt me aan de ene kant droevig, maar het steeds minder horen van Moore’s tegengeluid (waarom was er geen item over deze documentaire bij DWDD bijvoorbeeld?) heeft er mogelijk wel voor gezorgd dat ik nu nóg beter begrijp waarom Bernie Sanders door eigenlijk ieder sociaal weldenkend mens als misschien wel de laatste hoop voor Amerika (en de wereld?) wordt gezien…
Het verhaal
Ik noemde het begin “risicovol”, omdat z’n gehanteerde satire daar niet voor iedereen duidelijk zal zijn. Hij vertelt namelijk over een ontmoeting die hij had met een aantal Amerikaanse topmilitairen, dat ze hem wilden vragen hoe ze de geopolitiek beter aan konden pakken dan door alsmaar geldverslindende oorlogen te voeren, want dat ze na de Tweede Wereldoorlog eigenlijk niks meer gewonnen hadden. Ik schoot daardoor dubbel in een soort van verdediging, omdat ten eerste de term “geldverslindend” wegvalt als je weet dat al dat geld naar grote wapenbedrijven (lees: “politieke donoren”) gaat, dat het dus winst is voor hen (“When war becomes this profitable, you’ll see more of it,” aldus een voormalig CIA topman in Why We Fight). Ten tweede toonde Oliver Stone met The Untold History of the USA al dat het eigenlijk de Sovjet-Unie was die WO II won, maar dat de geallieerden met de eer konden gaan strijken omdat de Sovjet-Unie vrij snel na die oorlog tot nieuwe vijand werd bestempeld.
Maar dat terzijde…
Deze gefingeerde meeting is echter de aanzet waardoor Moore z’n reis door Europa (en een verrassend stukje Noord-Afrika) start, omdat hij in Europa wel eens wil gaan kijken of daar niet wat betere ideeën te ‘jatten’ zijn, die hij dus voor de Amerikaanse samenleving kan stelen. En natuurlijk vindt hij die direct, waarbij ik als Nederlander ook een paar keer zwaar verbaasd reageerde. Zoals op het aantal vrije dagen in Italië, het ontbreken van huiswerk in Finland (en toch de beste onderwijsresultaten hebben), waarna hij ook een erg lompe conclusie trekt uit de inrichting van het Amerikaanse gevangenisapparaat, en dat koppelt aan moderne slavernij. Ja, hij pakt zeer veel onderwerpen op, waarop wij als Europeanen best wel trots mogen zijn, maar hij weet dat uiteindelijk ook om te vormen tot iets hoopvols voor de erbarmelijke staat waarin de VS steeds meer verkeert. Om dan uiteindelijk dus te eindigen met iets waar ik zelf al langer een verhaal over wil schrijven, en wat ook de reden is dat ik iets meer waardering voor James Camerons films (en dan vooral Avatar) heb dan de gemiddelde filmkijker…
Thematiek
Dat ik als Nederlander uiteindelijk nogal cynisch de zaal verliet, dat komt omdat ik me voor kan stellen dat onze minister-president misschien wel een soort van trots voelt dat Moore voor deze documentaire Nederland juist níet aangedaan heeft. Iets wat ik juist nogal schrijnend vond, maar waarbij ik vrees dat de neo-liberalen in ons land, die ons als makke lammetjes achter het ongelijkheid-vergrotende voorbeeld van de VS doet aanhuppelen, dat dus helemaal niet erg vinden. Want in hun bekrompen wereldbeeld lijkt het recht van de sterkste/sluwste toch bovenaan te staan..?
Maaaaaaaaar, dat ik politiek gezien nogal pissig kan worden over dit soort onderwerpen, daar heb jij mogelijk weinig boodschap aan, wat jouw goed recht ook is natuurlijk. Maar wat ik thematisch gezien nog wel wil melden, is niet dat alle gave ideeën die Moore in Europa tegenkomt van oorsprong mogelijk Amerikaanse ideeën waren, maar dat hij me enorm raakte aan het eind met een relaas dat het de mannelijke ‘overheersing’ is die tot veel grote problemen leidt. Dat letterlijk gezegd wordt dat het ’t testosteronniveau van die Wall Street-mannetjes is dat hen tot aan geestelijke verwardheid grenzend risicogedrag drijft, en dat dan afzet tegen hoe IJsland zich succesvol door de crisis heen heeft geloodst. En dat ik, mede door het lezen van 1491: New Revelations of the Americas Before Columbus, weet dat een aantal van die door Moore gejatte ideeën die alleen ‘modern Amerikaans’ zijn, maar juist ‘native American‘ waren. Want wat weinigen waarschijnlijk weten, is dat de enorme gelijkheid die in Noord-Amerikaanse indianenstammen normaal was, mogelijk wel kwam doordat boven elke mannelijke warchief uiteindelijk de dienst werd uitgemaakt door een wijze vrouw.
Link met presidentsrace
Ja, nooit verwacht dat Moore zoiets nog in zich had! Misschien dat de ‘powers that be‘ bij mij inderdaad ook succesvol zijn geweest in het creëren van een beeld dat Moore niets belangrijks meer zou kunnen zeggen. Gelukkig is de opkomst van Bernie Sanders als Democratische presidentskandidaat in Amerika een teken dat er nog altijd genoeg onvrede tegen het establisment is. En waar Trump die onvrede op een fascistische manier tracht uit te venten (zoals Hitler dat zo succesvol deed in de jaren 30 van de vorige eeuw), daar steekt Sanders dat vanuit een positieve kant in (zoals Roosevelt dat in de jaren 30 van de vorige eeuw in Amerika deed?).
Final credits
Zoals ik wel vaker films/documentaires verplicht wil laten kijken door politici, daar zou ik over deze documentaire wel een parlementair debat willen zien. Waarin voor eens en voor altijd partijen nou eens eerlijk en transparant haar beweegredenen op tafel leggen. Dat we inzien dat sommige linkse partijen te weinig rekening houden met het feit dat sommige mensen niet te vertrouwen zijn als je ze teveel vrijheid/verantwoordelijkheid geeft, en dat de meeste rechtse partijen ook eerlijk zeggen dat voor ‘conservatieve waarden’ en economische groei best wel wat vrijheden en sociale zaken aan de kant geschoven mogen worden.
Tja, daarvoor zullen we mogelijk wat van ons ego opzij moeten zetten. En ook daaraan wordt gerefereerd in deze documentaire. Want het is gaaf om te zien hoe mensen deels kwaad zijn op, maar vooral ook medelijden hebben met Amerikanen. En hoe enkele van de door hem geïnterviewde mensen graag laten zien hoe ze denken béter te zijn dan Amerika, waar ook weer iets ego-gerelateerds in zit. Dat dat vooral bij de geïnterviewde mannen het geval was, dat is mogelijk tekenend. Net zoals het ook een man was die naast me zat was die enkele keren “kutland” mompelde bij de slechte Amerikaanse voorbeelden die Moore ook in z’n docu toont…